Brezilya Edebiyat Akademisi üyesi ve ulusal kahramanı Alberto Santos-Dumont hafif uçakların ilk örneklerinden olan “Demoiselle” ya da “Grasshopper (Çekirge)” adlı tek kanatlı uçakları geliştiren Brezilyalı havacıdır. Dumont, Avrupa’da 14-bis (14 again / yine 14) motorlu çift kanatlı bir uçağın uçuşunu gerçekleştiren ilk kişidir. Brezilyalı olmasına rağmen öğrenimini Fransa’da tamamlamış ve ömrünün çoğunu Fransa’da geçirmiştir. Alberto Santos-Dumont, Paris’te yaşarken dünyanın ilk beyefendi havacısı olarak ün yapmıştır. Zengin bir kahve üreticisi ailenin varisi olan Santos-Dumont hayatının çoğunu geçirdiği Paris’te kendisini havacılık araştırmalarına ve deneylerine adamıştır. Kariyerinin ilk yıllarında sıcak hava balonları ve ilk zeplinleri tasarlamış, üretmiş ve uçurmuştur. Bu esnada 19 Ekim 1901’de Eyfel Kulesi’ni çevreleyen bir uçuş için “Deutsch de la Meurthe” ödülünü kazanmıştır. Brezilyalılar, Santos-Dumont’un başarılarından gurur duymaktadırlar. Hem etkili tek kanatlı uçakların geliştirilmesinde önemli katkısı vardır hem de zeplin uçuşunu popüler hale getirmiştir.
Alberto Santos-Dumont 20 Temmuz 1873’te Brezilya İmparatorluğu’nun güneyinde bulunan Minas Gerais eyaletinin Cabangu köyünde dünyaya gelmiştir. Bugün onun doğduğu çiftlik hala faaliyette olup Santos-Dumont çiftliği olarak adlandırılmaktadır. Santos-Dumont’un eski adı Palmira’dır. Minas Gerais, Brezilya’nın 26 eyaletinden biridir. Ülkenin güneydoğusunda yer alır. En kalabalık ikinci, yüz ölçümü bakımından en büyük dördüncü eyalettir. Alberto, Fransız asıllı bir mühendis olan Henrique Dumont ve Francisca de Paula Santos’un yedi çocuğunun en küçüğüdür. Henrique Dumont, üretim yaptığı arazide tasarruf sağlayan icatlardan kapsamlı bir şekilde yararlanmıştır. Yaptığı icatlar o kadar başarılıdır ki, büyük bir servete sahip olmasına imkân sağlamış ve “Brezilya’nın Kahve Kralı” olarak tanınmıştır. Karısının ailesine ait olan arazide bir kahve plantasyonu işletmiş ve daha sonra Ribeirão Preto’da kendi tarlasını kurduğu araziyi satın almıştır. Plantasyon; kahve, kakao, kauçuk, şeker kamışı gibi sanayide kullanılan bitkilerin geniş ölçüde yetiştirildiği tarımsal işletmelere verilen addır.
Santos-Dumont makinelere hayrandır ve henüz bir çocukken çiftliğin buharlı traktörlerini ve lokomotiflerini kullanmayı öğrenmiştir. Jules Verne’in eserlerinin büyük bir kısmını da okumuştur. Otobiyografisinde, plantasyondan Brezilya’nın muhteşem gökyüzünü seyrederken uçma hayalinin ona geldiğini yazmıştır. Alberto, başlangıçta özel öğretmenlerden ve ailesinden o zamanlar varlıklı aileler için normal olan eğitimler almış, bir süre de Campinas’taki “Colégio Culto à Ciência”da okumuştur.
Babası Henrique Dumont, 1891 yılında bazı makineleri teftiş ederken atından düşmüş ve belden aşağısı felç olmuştur. Daha sonra plantasyonu satmaya, karısı ve en küçük oğluyla birlikte Avrupa’ya taşınmaya karar vermiştir. Santos-Dumont, on yedi yaşında, Fransa’nın Paris şehri için Ouro Preto, Minas Gerais’teki prestijli Escola de Minas’tan ayrılır. Paris’te yaptığı ilk iş bir otomobil satın almak olur. Daha sonra özel bir hocanın yardımıyla fizik, kimya, mekanik ve elektrik alanlarında eğitim alır. Kısa süre sonra uçuşa merak salar.
Santos-Dumont, kendisini “havanın ilk sporcusu” olarak tanımlar. Sahip olduğu ilk uçuş deneyimi, kendisinden sıcak hava balonu yapmayı öğrendiği, başarılı bir balon pilotuyla olur. Kısa bir süre sonra kendi başına balon pilotluğu yapmaya ve ardından kendi balonlarını tasarlamaya başlar. 113 m3 kapasiteli ve yaklaşık 52 kg ağırlığındaki balast kaldırabilen “Bresil” adlı ilk balonunu uçurur. Bu ilk uçuş, 4 Temmuz 1898’de gerçekleşmiştir. Santos-Dumont’un atölyesinden 1898’den 1905’e kadar toplam 11 zeplin ortaya çıkmıştır. O zamanlar hava trafik kontrolü bir sorun olmadığı için, Paris çevresinde çatı katlarında yüzdüğü ve hatta öğle yemeği yemeyi sevdiği bir açık hava mekanının yanına indiği biliniyor. Ardından dikkatini hızla motorlu hava taşıtlarına çevirmiştir.
1903 yılında dikey pervaneli araçlarla çeşitli deneyler yapmıştır. 23 Ekim 1906’da Avrupa’da “14-Bis” olarak adlandırılan havadan daha ağır bir makineyi uçuran ve dünyada otomatik kalkış ile kendi kendini fırlatan bir kalkışı sergileyen ilk kişi olmuştur. Wright Kardeşler bir mancınık kullanmışlardı ve uçaklarına bağlı hiçbir iniş takımı yoktu, bu nedenle iki olağanüstü başarı arasında belirgin bir fark var. Alberto Santos-Dumont, tüm hayatını havacılığa adamış ve yenilikçi yaklaşımlarıyla tanınmıştır.
13 Eylül 1906’da elektrikli, kanatlı bir uçakla Avrupa’da ilk halka açık uçuşu gerçekleştirmesi, 23 Ekim’de 60 metrelik (yaklaşık 200 fit) bir uçuş için Archdeacon Kupası’nı kazanması, 12 Kasım’da 100 metrelik (yaklaşık 330 fit) ilk uçuş için 1.500 franklık Fransa Aero Kulübü Ödülü’nü almış olması başlıca başarıları arasında yer almaktadır. Santos-Dumont, Birinci Dünya Savaşı’ndan önce havacılık çevrelerinde aktif kalmış, yüksek ve tek kanatlı uçak olan Demoiselle’i 1909’da geliştirmiştir. Demoiselle modern hafif uçağın öncüsü olmuştur.
Santos-Dumont pilot olarak son uçuşunu 4 Ocak 1910’da bir Demoiselle ile gerçekleştirmiştir. Uçuş, yaklaşık 25 m (80 ft) yükseklikte bir destek teli kırılarak kanadın çökmesine neden olunca sona ermiştir. Santos-Dumont bu olayı sadece çürükler ile atlatır ve Mart 1910’da havacılıktan emekli olduğunu açıklar. Evine kapanması ve fazla çalışmanın neden olduğu bir sinir krizi geçirdiği söylenir. 1920’lerin çoğunu İsviçre ve Fransız sanatoryumlarında geçirir ancak ara sıra Brezilya’ya gidip gelir. 1931’de Santos-Dumont’un yeğeni İsviçre’ye giderek onu Brezilya’ya geri götürür. Ciddi bir şekilde hastalanan Dumont’un hem multipl skleroz hastalığı hem de São Paulo’nun Anayasacılık Devrimi sırasında savaşta uçak kullanmasından dolayı aşırı vicdan azabı çekmesi nedeniyle depresyona girdiği söylenmektedir. 23 Temmuz 1932’de 59. doğum gününden üç gün sonra Guarujá şehrinde kendini asmıştır. São João Batista Mezarlığı’na defnedilmiştir.
Ömür boyu bekâr olan Santos-Dumont’un, 1903’te hava gemilerinden birini uçurmasına izin verdiği tek kişi olan Aida de Acosta adlı evli bir Kübalı-Amerikalı kadına karşı özel bir sevgisi olduğu düşünülmüştür. Yaşamının sonuna kadar, masasında taze çiçeklerle dolu bir vazonun yanında kadının bir resmini tutmuştur. Yine de Santos-Dumont ve Acosta’nın uçuşundan sonra iletişim halinde kaldığına dair hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Onun ölümü üzerine onu neredeyse hiç tanımadığını söylediği bilgisi de mevuttur.
5 Aralık 1947 tarih ve 165 sayılı Brezilya Ulusal Kongresi tarafından kabul edilen ve Brezilya Devlet Başkanı Eurico Gaspar Dutra tarafından onaylanan yasaya göre Alberto Santos Dumont, Brezilya Hava Bakanlığı Almanağı’nda Teğmen Tuğgeneral rütbesiyle listelenmiştir. Daha sonra 22 Eylül 1955 tarih ve 3636 sayılı kanuna göre Air Marshall Fahri rütbesine terfi etmiş ve Brezilya Hava Bakanlığı Almanağı’nda kalıcı olarak listelenmiştir. Sayısız yol, plazalar, okullar, anıtlar ve havaalanları ona adanmıştır ve adı Anavatan ve Özgürlük Tancredo Neves Pantheon’unda yazılıdır. Genç havacılara ilham kaynağı olmaya devam eden Alberto Santos Dumont’un havacılık tarihine katkıları unutulmayacaktır.
Kaynak: Haber.aero / TUSAŞ Genel Müdür Yardımcısı Fahrettin Öztürk