Havacılık tarihi anlatılırken Abbas Kasım İbn-i Firnas (Firnas’ın oğlu Abbas Kasım) ve eserlerinden, yaptığı çalışmalardan bahsetmek bir mecburiyettir, zira insanoğlunun uçabilme hayalini ilk gerçekleştiren bilim adamıdır. Wright kardeşlerden neredeyse 1028 yıl önce uçmayı başarmıştır. Bazı kaynaklarda 1023 yıl önce olarak da belirtilmektedir. Şurası net ki en az 1000 yıl önce ilk uçuş gerçekleşmiştir. Abbas Kasım, Endülüs’ün Ronda bölgesindeki Tâkerunâ’nın (Takoronna) köylerinden birinde doğmuş, Kurtuba’da (Cordoba) büyümüş ve tahsil görmüştür. Abbas Kasım, astronomi, simya, fizik, mühendislik alanlarında çalışmalar yapmış hem şair hem de İslam bilginidir. I. Hakem, II. Abdurrahmân, I. Muhammed ve Mündhir zamanında yaşamıştır. Kendisi Armen Firman olarak da bilinir. Bazı kaynaklarda ise İbn-i Firnas ve Armen Firman’ın farklı kişiler olduğu belirtilir. Ailesi, Berâbir Kabilesi’nden olup kendisinin azatlı bir köle olduğu da söylenmektedir. Abbas Kasım, bugünkü İspanya ve Portekiz topraklarında MS. 8. yüzyılda kurulan Endülüs Emevî Devleti’nde yaşamıştır. Endülüs Emevî Devleti, büyük bir bilim ve keşif patlaması ile İslami altın çağı temsil etmiştir. Bilindiği üzere burada kütüphanelerin, medreselerin kurulması ile bilimsel çalışmalar artmış, eski önemli eserlerin çevirileri ile Avrupa medeniyetinin kalkınmasında önemli bir rol oynamıştır. Özellikle Endülüs halifesi olan II. Hakem döneminde (961-976) bilim ve sanat alanında büyük gelişmeler olmuş, Avrupa, Asya ve Afrika’nın her yerinden her dinden ilim insanlarının eğitim aldığı Kurtuba Medresesi kurulmuştur. Endülüs batıya ışık olmuştur. Endülüs Devleti tarihteki en ihtişamlı dönemini Emevîler Dönemi’nde yaşamıştır.
Abbas Kasım’ın havacılık çalışmaları ile ilgili olarak Türkçe kaynaklarda birkaç cümle halinde; “… uçmak üzere günümüz planörlerine benzer bir gövde tasarımı yaptığı, imal edip üzerine kumaş geçirerek kanat olarak da büyük kuş kanatları taktığı, bu tasarımı ile havalanıp uçtuğu, havada uzun süre kuşlar gibi süzüldüğü, daha sonra da yavaşça yere indiği, inişi esnasında sırtını incittiği ve böylece de uçaklarda kuyruk kısmının önemli olduğunu bulduğu …” söylenmektedir. Ünlü âlim hakkında başka herhangi bir Türkçe çalışma yapılmamış olması üzücüdür. Tarihe yön veren büyüklerimizin daha derinlemesine çalışılması gereklidir.
İspanya’nın Kurtuba şehrine girişte 2011 yılında inşa edilen modern bir köprüye de Abbas İbn-i Firnas ismi verilmiştir. Libya, İspanya, Komorlar Birliği Abbas Kasım’ın hatırasına pul bastırmıştır. Irak’ta bir havaalanına adı verilmiş, başka bir havaalanına da ilk uçuşuna ithafen heykeli dikilmiştir. Ayrıca, 1976 yılında Ay üzerinde 89 km çapında bir kratere de İbn-i Firnas ismi verilmiştir.
Abbas Kasım’ın bilimsel çalışmaları sadece uçmakla sınırlı değildir. Astronomi, astroloji, müzik, mühendislik gibi alanlarda da çalışmalar yapmıştır. Bilimsel alanda, İber Yarımadası’nda ve muhtemelen Avrupa’da, Hint kökenli Sindhind astronomik tablolarını kullanan ilk kişidir ve daha sonra Avrupa biliminin gelişimi için temel teşkil edecek ve Orta Çağ üniversitelerinde Quadrivium konusunu (müzik, aritmetik, geometri ve astronomi çalışmalarını entegre etmek) ele almıştır.
Ayrıca kumdan cam imalatını ilk bulan kişi olarak tarihe geçmiş olup düzeltme kabiliyeti olan camı keşfederek gözlüğün mucidi olduğu kabul edilir. Ayrıca kaya kristallerini kesme yöntemini geliştirmiştir. Güneş ve gezegenleri hareket halinde gösteren bir “Planetaryum” (Gök Atlası) da yapmıştır. Abbas Kasım, bu cihazla yıldızlarla birlikte hava bulutu ve şimşekleri de inceliyordu.
I. Muhammed’e takdim etmek üzere suyu, sıvı motor (enerji) olarak kullanan karmaşık bir mekanizma sahip olan olan el-Makata adı verilen anaforik bir saat geliştirmiştir. Bu saatte, su akışı bir dizi vana tarafından kapatılır veya açılır ve saat, o sırada olağandışı olan, günün veya gecenin herhangi bir saatinde saati gösterir.
Ayrıca, enstrümanın halkalarını gök halkalarının düzlemine göre hareket ettirerek, hesaplamalar yapmak ve yaklaşık astronomik gözlemler yapmak için kullanılan Avrupa’daki ilk silahlı küreyi de (veya küresel usturlabı, Armillaveya Armil) Abbas Kasım geliştirmiştir. Silahlı küre bir model olup nesneler gökyüzünde, merkezi halkalardan oluşan küresel bir çerçeveden oluşur.
Abbas Kasım, aynı zamanda İslâm musikisinin İspanya’da topluma mal edilmesini sağlayan değerli, duygulu ve çok hassas bir musikişinastır. Sanatsal yönü de üst seviyededir. Günümüz Müslümanlarının bu değerli alimi örnek alması çok önemlidir.
Abbas Kasım, 888 yılında 78 yaşında Kurtuba şehrinde vefat etmiştir.
Onun hakkında oryantalist yazar Prof. Dr. Philip Khuri Hitti, Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi” adlı eserinin 3. cildinin 951. sahifesinde şöyle der: “İbn-i Firnas, insanlık tarihinde ilk defa bilimsel uçma girişiminde bulunan kişidir”. Alman bilim tarihi araştırıcısı Sigrid Hunke, “İbn-i Firnas’ın yaptığı bu uçakla İkaros’un rüyasını gerçekleştirdiğini” dile getirmektedir. Yunan mitolojisinde, İkaros (Latince, Icarus (İkarus)) usta zanaatçı Daidalos’un oğludur. Hikâyede kendisinin, babasının kuş tüyü ile bal mumundan yaptığı kanatlarla, Girit’ten kaçma girişimi anlatılır. Babasının Güneş’e çok yakın uçmaması ve aynı zamanda da denize yakın uçup kanatların nemlenmesini engellemesi uyarılarına kulak asmadığı söylenir. Sonuçta anlatılan hikâyede Güneş’e yaklaştığında kanatları erimiş ve Ege Denizi’ne düşerek ölmüştür. Alman bilim tarihçisi İbn-i Firnas’ın mitolojide anlatılan hikâyeyi başardığını yani uçtuğunu söylemektedir. Aslında bu uçuşun bilinirliği teyit edilmektedir. Tarihi gerçek birçok önemli bilim insanı tarafından kayıt altına alınmıştır. Türk tarih profesörü, akademisyen ve siyasetçi kimliği olan merhum Prof. Dr. Osman Turan’da İbn-i Firnas’ın “İslâm medeniyetinde modern havacılığın öncüsü” olduğunu dile getirmiştir. Ayrıca “Daha doğrusu şu dünya tarihinde ilk defa uçmayı gerçekleştiren, uçak yapan bir Müslümandır” tespitini yapmıştır.
Kaynak: Haber.aero / TUSAŞ Genel Müdür Yardımcısı Fahrettin Öztürk