Hibrit savaş, uluslararası ilişkiler disiplininin ve güvenlik stratejilerinin çeşitlenmesi ve gelişen teknolojinin ortaya çıkardığı yeni savunma ve saldırı vektörleriyle konvansiyonel savaşların yerini alan bir savaş konseptidir. Kara, hava ve deniz katmanlarından oluşan konvansiyonel savaşlar, yerini, bu üç katmana ek olarak, elektromanyetik spektrum, uzay, siber ve bilgi katmanlarını da içeren Hibrit savaşlara bırakmıştır (Şekil – 1).
ABD Müşterek Kuvvetler Komutanlığı, hibrit tehdidi “Operasyonel savaş alanında geleneksel, düzensiz, terörizm ve suç faaliyetlerin özel bir karışımını eşzamanlı ve uyarlamalı olarak kullanan herhangi bir düşman olup tek bir varlık yerine, devlet ve devlet dışı aktörlerin bir kombinasyonu olabilir.” şeklinde tanımlamaktadır. NATO ise bu terimi, “hedeflerine ulaşmak için hem konvansiyonel hem de konvansiyonel olmayan araçları uyarlamalı olarak kullanma becerisine sahip düşmanları” tanımlamak için kullanmaktadır.
Hibrit savaşlarda amaç mümkünse silahlı çatışmaya gerek kalmadan rakiplerin ittifaklarını, ortaklıklarını ve kararlılığını parçalama hedeflerine ulaşmaktır. Bunun için diplomatik ve ekonomik eylemler, bilgi savaşları (sosyal medya, yanlış anlatılar, sahte (deepfake) video’lar, siber saldırılar) ve gerekirse konvansiyonel kuvvetlerin caydırıcı tehdit olarak kullanılması gibi yöntemler tercih edilir. Ülkeler ve ittifaklar içinde istikrarsızlık yaratılır, dostane çözümlerin, karar ve tepkinin hızını azaltan, nihayetinde stratejik belirsizlikle sonuçlanan siyasi ayrılık yaratılarak hedefe ulaşılır.
Devletler, hibrit savaşlarda rakiplerine karşı kendini savunabilmek ya da üstünlük sağlayabilmek için stratejilerini belirlerken, 7 katmanın hepsinde en hızlı, etkili ve en önemlisi tüm birimlerin ortak hareket etmesine olanak sağlayacak altyapılara öncelik vermeye başlamışlardır.
Hibrit bir savaş esnasında komutanlarına eşzamanlı ve sıralı operasyonları yürütmek için çok sayıda seçenek sunabilen ve tüm katmanlardaki yeteneklerin sürekli ve etkin entegrasyonunu sağlayabilen yapay zekâ sistemleri, düşmana birden fazla ikilem oluştururken bu sayede fiziksel ve psikolojik üstünlüğün elde edilebilmesine fırsat vermektedir.
Uçtan Uca Yapay Zekâ Nedir?
Hibrit Savaş konseptinde uçtan uça yapay zekâyı şu şekilde tanımlayabiliriz: Bütün katmanlarda yer alan, merkez karargâhtan uç birimlere kadar bütün birimlerin, görevlerini yerine getirmede çeşitli yapay zekâ teknolojilerinden faydalanabilme kabiliyeti.(Şekil – 2)
Hibrit Savaşlarda Neden Yapay Zekâya İhtiyacımız Var?
Hibrit savaşların hızı, benzer seviyedeki bir düşmanla rekabet etme ve savaşma ölçeğiyle birleştiğinde, insan bilişsel yeteneğinin ötesinde karar verme ve harekete geçme ihtiyacı doğurmaktadır. Aşağıdaki yetenekleri etkinleştirmek için gereken Yapay Zekâ çözümleri tasarlanmalı ve hayata geçirilmelidir 4]:
1. Yakınsama (Convergence): Her kademede tüm katmanlardaki yetenekleri hızlı, sürekli ve doğru bir şekilde entegre etme yeteneğidir. İstihbarat oluşturma, gözetleme ve keşif gibi süreçlerle de ilgilidir. Kuvvetler, elektromanyetik spektrumu bozabilecek düşmana karşı tüm katmanlar boyunca yetenekleri ve süreçleri birleştirebilmelidir.
2. Optimizasyon: Askeri müdahaleyi doğru hedefe, doğru zamanda ve mümkün olan en etkili ve verimli şekilde gerçekleştirme yeteneğidir. Bu optimizasyon yeteneği, bir hedefi vurmak için en etkili ve verimli araçları kullanmayı, askeri müdahalenin sonuçlarını bulmak, izlemek ve değerlendirmek için en iyi yöntemi kullanmayı içermelidir.
3. Senkronizasyon: Durumsal farkındalık, silah sistemleri (öldürücü ve öldürücü olmayan), nüfuz etme (penetrate) ve kullanma (exploit) manevralarını birleştirme yeteneğidir. Ayrıca, rekabette güç projeksiyonunu ve çatışmada yarı bağımsız manevrayı mümkün kılmak için hızlı sürdürme (rapid sustainment), iletişim, manevra desteği ve koruma yeteneklerini düzenleme yeteneğ olarak ta tanımlanabilir.
4. Farkındalık ve Eylem Hızı: Katmanlardaki üstünlük fırsatlarını ve/veya zorluklara yol açan koşulları tanıma ve görselleştirme ve çatışma sürekliliğinin (conflict continuum) tüm aşamalarında bunlara göre hareket etme yeteneğidir. Karargâh, farkındalık, anlayış ve hedefleme verilerini oluşturulabilmesi için yüksek hacimli verileri hızla işlemeli, kullanmalı (exploit) ve yaymalıdır (PED-process, exploit, disseminate).
Hibrit Savaşlarda kullanmak için bu yeteneklere sahip yapay zekâ çözümlerinin geliştirilmesinin anahtarı, bu çözümlerin çalışması gereken bağlamın anlaşılmasıdır. Bugüne kadar öğrenilenler, karmaşık görevleri etkinleştirmek amacıyla dar yapay zekâ (narrow AI) çözümlerini birbirine bağlamak için bir çerçeveye (framework) duyulan ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Yapay Zekâ çözümleri, bu görevleri mümkün kılmak için çoklu katmanlardan oluşan bir sistem olarak çalışmalıdır, bu da ordunun ortak işlevleri kapsayan karmaşık görevleri yürütmesine izin verir.
Günümüzün dar yapay zekâsı tek bir görevi yerine getirme yeteneğine sahiptir, ancak ordu, karmaşık görevleri hızla ele alabilecek şekilde bir dizi dar yapay zekâyı birbirine bağlayabilen yapay zekâ uygulamalarına ihtiyaç duyar (Şekil – 3). Bu konsepte bir örnek olarak yapay zekâ destekli otonom angajman senaryosunu verebiliriz.
Yapay Zekâ Destekli Otonom Angajman Senaryosu
1. Komutan belirli bir zaman aralığı için Otonom Angajmanı aktifleştirmeye karar verir. Stratejik Destek Bölgesindeki Yapay Zekâ, uydu tarafından gözlenen hedefin bulunduğu alanla ilgili verileri Katman – 2 ve 3’deki Yapay Zekâ çözümleriyle koordineli olarak bir araya getirir, değerlendirir ve saldırı noktasını belirler. İlgili karargâhların tamamı Çok Boyutlu Birleşik Harekât Resmi ile bilgilendirilir (Şekil – 4).
2. Yapay Zekâ, hedefi en hızlı ve verimli şekilde yok edecek birimi (Uzun Menzilli Hassas Vuruş) aktifleştirir.
3. İHA, saldırı sonrası son durumu gözlemler ve sistemi bilgilendirir, bu anda, istenen sonucun alınamama ihtimaline karşı, Yapay Zekâ, devriye birlikleri bölgeye gönderir. Aynı anda sürü ve diğer insansız araçlara bölgeden çekilme talimatı vererek, savaş uçaklarının ve devriye birimlerin verimli bir şekilde pozisyon almalarını sağlar. Saldırı tekrar başlatılır ve hedef yok edilir.
4. Saldırı sonrası önceden belirlenmiş ikmal eşik değerlerine ulaşılmışsa birlikler ikmal için yönlendirilir.
5. Algı yönetimi başlatılır. Düşman yapılanmayı çökertmek için önceden hazırlanmış deepfake videolar ve klonlanmış ses kayıtları, sosyal medyada paylaşılır.
Sonuç
Özellikle soğuk savaş döneminden sonra sıklıkla gözlemlediğimiz Hibrit Savaşların kapsamı gelişen teknolojiyle beraber hızla büyümektedir. Bu savaşlarda başarılı olabilmek için bilgiyi silah olarak kullanabilme kabiliyetimizi geliştirmeliyiz.
Uç noktalardaki birimlerimize karşı tehditleri hızlı ve doğru şekilde tespit edebilmeli, dakikalar yerine saniyeler içinde karar verebilmeli, düşmanlarımızı en doğru strateji ile etkisiz hale getirebilmeliyiz. Bunu da ancak örneklerini yavaş yavaş görmeye başladığımız Yapay Zekâ destekli savaş alanı yönetim sistemlerinde yapacağımız atılımlarla gerçekleştirebiliriz.
Kaynak: HAVELSAN Dergi 7. sayı / AR-GE, Teknoloji ve Ürün Yönetimi Direktörü Dr. Tacettin Köprülü