Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Merve Seren, Defensehere'a verdiği röportajda, Türkiye'nin savunma harcamalarını değerlendirdi.
Diğer ülkelerin de savunma harcamalarına değinen Seren, şunları söyledi:
"Dünya genelindeki savunma harcamalarına ilişkin literatüre baktığımızda belli başlı bazı akım tartışmalar var ve bunlara yoğunlaşıldığını görüyoruz. Bu tartışmaların başında aslında ‘guns versus butter’ dediğimiz ’silah mı yoksa tereyağ mı?’ draması şeklinde bir tartışma var. Bu tartışmaya göre aslında devletler kendi güvenliklerini sağlayabilmek için grand stratejilerinde önceliği güvenlik ve savunmaya vermeleri yönünde bir yorum yapılıyor. Fakat bunun tam tersini düşünenler tereyağını önceliyorlar. Tereyağının öncelenmesinde aslında ekonomik, sosyal ve sağlık harcamaları gibi aslında diğer bütçe kalemlerine odaklanılması yönünde. Bunun daha sonra diğer alanlarını dolduracağını söylüyorlar yani daha teşvik edeceğini ve tetikleyici yani itici güç olacağını ve ekonomiyi canlandıracağını düşünüyorlar.
Aynı tartışmayı yani silah ve savunmaya yatırım yapılmasını ekonominin diğer alanlarında aslında bir şekilde canlanacağını yani istihdamının oluşacağı, bilime ve teknolojiye olan yatırımın önceleneceği, üniversitelerdeki eğitim oranlarının artacağı gibi farklı sektörel motivasyon kaynağı olacağı yönündedir.
Dolayısıyla buradaki esas tartışma grand stratejide neye öncelik verilmesi gerektiğidir. Şimdi bunun dışında litaratüre baktığımızda savunma harcamaları sadece ekonomi veya güvenlik öncelemesi olarak değil bunun politik, askeri, ticari, diplomatik, sosyal ve hatta kültürel sonuçları uzun vadeli etkilerine değinen, bunlara odaklanan çalışmalar da mevcuttur.
Türkiye üzerinde baktığımızda aslında Türkiye’nin son 20 yıllık harcama grafiğine baktığımızda şöyle bir sıkıntı çıkıyor; daha doğrusu birçok ülke için bu durum geçerli, birincisi güvenlik, savunma ve askeri harcamalar arasındaki ayrımı biz neye göre yapıyoruz? Çünkü şunu çok karıştırıyorlar, her askeri harcama bir savunma harcaması mıdır? Veya savunma harcamalarının hepsi güvenlik harcamasının içerisine mi dahil edilmelidir şeklinde. Dolayısıyla burada kurumsal ayrışmaya gidilmesi çok önemli. Bunun yanında bazı kurumların hem güvenlik hem de savunma harcamaları yaptığını görüyoruz. Yine bu anlamda örnek vermek gerekirse Savunma Sanayii Destekleme Fonu bütçesinden farklı kurumlara, bunların içerisinde Emniyet’te var, MİT’te var, MSB’de var. Dediğimiz gibi onların da acil tedarik ihtiyaçlarını karşılamak için farklı bütçe kalemleri veya transferler olması söz konusu oluyor. Yine Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığınıda bunun içine dahil etmemiz gerekiyor.
Dolayısıyla buradaki asker, güvenlik harcamalarının neleri içerdiği veya hangi konu başlıklarını ihtiva ettiği aslında bizim hangi data baselerini, hangi data setleri kullandığımızla çok alakası var. Yine bunun haricinde bazı kurumların hem askeri hem de güvenlik fonksiyonlarını bir arada yürütmesi söz konusuydu. Biliyorsunuz bunlarda yapılan son zamanlardaki değişiklik bütçelerin daha keskin bir şekilde ayrıştırmamıza olanak sağladığını söyleyebilriz. Yine 2014 yılında yapılan bütçe değişikliğiyle bizim için önem arz eden konu başlıkları arasındaydım.
Kullanmakta olduğumuz data setlerinin içindeki setlerinin aslında devletlerini paylaştığı bilgiler kapsamında ancak gerçekliği olduğunu söylememiz mümkün. Yine bu data setlerini birbiriyle kıyasladığımız zaman rakamlar arasında çok fazla oynama oluyor. Bu da kullanmakta oldukları data setlerinde hangi faktörlerin ön plana çıktığıyla alakalı bir konu. Mesela bu anlamda SIPRI, her ne kadar NATO’nun verilerini kullansa da burada deployable dediğimiz milis güçler dediğimiz hangileri konuşlandırılabilir hangileri intikal ettirilebilir gibi. Mesela çok ince detay nüans farklılıklar içeren hususlarda savunma harcamaları kalemlerinin totalde çok farklılıklar gösterdiğini görüyoruz.
Yine Türkiye açısından baktığımızda savunma harcamalarını diğer bütçe kalemleriyle karşılaştırmamız bizim için en önemli şeylerden bir tanesi. Çünkü genel algı Türkiye’deki savunma harcamalarının son yirmi yıl içerisinde çok büyük bir pik yaptığıyla alakalı. Ama biz bunu diğer bütçe kalemleriyle kıyasladığımız zaman genel bütçe içerisindeki payının çokta yüksek olmadığını görüyoruz. Evet bir artış var ama esas artışın yani savunma harcamalarından ziyade güvenlik harcamalarıyla ilgili olduğunu söyleyebiliriz.
Yine bir diğer hususta literatürde çok fazla tartışılan hususlardan birisidir. Savunma harcamalarının aslında o ülkenin militarizasyonuna bir gösterge olup olmadığı. Bu anlamda sivil-askeri ilişkilerin tartışılması söz konusu olabiliyor. İkincisi de savunma harcamalarının o devletin askeri güç projeksiyonunun olup olmadığını göstermesi. Bununla da yine dediğimiz gibi askeri güç projeksiyonu veya militalleşme derken biz neleri kastediyoruz? Çünkü militalleşme bir ülkede kişi başına düşen doktor sayısı, ağır silah sayısı, hafif silah sayısı, öğretmen gibi farklı parametreleri üzerinden değerlendiriliyor. Buna göre biz Türkiye’nin son iki yılda 19’uncu sırada olduğunu görüyoruz militalleşmede.
Peki askeri güç projeksiyonu olarak baktığımızda, aslında devletlerin savunma harcamaları onların çok mu büyük bir askeri güç olduğunu göstergesidir? Aslında değildir, neden diyeceksiniz. Savunma harcamasını siz çok artırabilirsiniz ama burada savunma harcamasını niçin ve hangi alana ayırdığınız büyük önem arzediyor. Bununla da şunu kastediyoruz; Diyelim ki sizin ordu mevcudunuz çok fazladır, belki de emekliye ayrılan asker, subay sayınız çok fazladır. Dolayısıyla siz bu savunma harcamalarını yaparken acaba ordu mevcudunuzu idame ettirebilmeniz için yani maaş ödemesi olabilir, emeklilik ödemesi olabilir, sağlık, sigorta gideri olabilir. Belki bir Subayın ailesinde çalışmayan eşi ve çocukları da var. Dolayısıyla siz onları da aynı sigorta kapsamından değerlendiriyorsunuz. Dolayısıyla buradaki emeklilik giderleri, maaş giderleri, sağlık giderleri, okul masrafları gibi bir sürü bütçe kaleminin içerisinde aslında bir subayın giderlerinin total olarak hesaplanması gerekiyor.
Savunma harcamalarını yaparken modernizasyona ne kadar bütçe ayırdığınız sizin için önemli. Veya Ar-Ge, Ür-Ge nek adar önem arz ediyor. Dolayısıyla biz savunma veya askeri harcamalara baktığımızda burada bir operasyona ne kadar para harcandığı ayrı bir bütçe kalemidir. Onun yanı sıra savunma harcamalarının içerisindeki emeklilik harcamalarının ne kadar tuttuğu, personel giderlerinin ne kadar tuttuğu önemlidir. Sadece bunun içerisinde subaylar yok onun dışında normal memurların da ne kadar çok çalıştığını biliyoruz. Dolayısıyla total olarak baktığımızda buradaki bütçe kalemlerinin tek tek hesaplanması genel savunma için daha detaylı sonuç verecektir.
Şöyle açıklayabiliriz; Nükleer silahları olan bir ülkede mesela Amerika gibi, bu da çok tartışılan meselelerden bir tanesi. Sizin nükleer silahlarınız var, bu silahlarınız aslında Enerji Bakanlığının giderleri olarak gözüküyor Amerika’da yani Savunma Bakanlığının harcaması değil. Yani onların modernizasyonlarının yapılması, patlayıcılığının artırılması veya idamesi Enerji Bakanlığının bütçesinden harcanıyor. Burada savunmaya ait olduğunu düşündüğümüz bazı bütçe kalemlerinin aslında başka bakanlıkların kendi bütçeleri tarafından da karşılanması söz konusu olabiliyor.
Türkiye’de resmi okumak istediğimiz zaman yani makro perspektiften resmi okuduğumuz zaman, Türkiye’nin güvenlik harcamalarının daha fazla arttığını söylememiz mümkündür. Bunun dışında Türkiye’nin son yıllardaki genel bütçeden savunmaya ayrılan bütçe payı görece olarak küçük bile olsa bu savunma harcamaların son yıllardaki dış operasyonlarla çok alakası olduğunu söylememiz gerekiyor. İkincisi savunma sanayiide yapılan atılımların yani özellikle yerlilik, millilik, stratejik özerklik diye yapılan 3 ilke söylemleriyle savunma alanının daha fazla motivasyona daha fazla TSK’nın ihtiyaçlarının karşılanması yönünde üretim, Ar-Ge ve modernizasyon aşamalarının güçlendirilmesi amacıyla daha fazla harcamaların yapıldığı görülmektedir.
