Kimyasallar, iş hayatında büyük riskler oluşturabiliyor. Bu kimyasalların kullanılması, depolanması, tedarik edilmesi gibi aşamalarda alınan önlemler ise hem riskleri hem de yaşanabilecek olan sağlık problemlerini ortadan kaldırıyor. İş Güvenliği Mühendislerimiz Gül Özkılıç, Merve Aydın ve Tuğçe Munzur kimyasallar hakkında bizleri bilgilendiriyor.
Doğal halde bulunan ya da üretilebilen, herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan bileşik ve karışımlar kimyasal madde olarak tanımlanmaktadır.
Bu maddeler, günlük yaşantının ve iş hayatının her alanında karşılaşılması mümkün olan, doğru kullanıldığında hayatı kolaylaştırırken, kontrolsüz kullanımlarda sağlık ve tesis bütünlüğüne yönelik riskler oluşturabilen maddelerdir.
İş yerlerinde kullanılan kimyasalların büyük bir bölümü tehlikeli kimyasal olarak sınıfl andırılan patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, çok toksik, toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerinden bir veya birkaçına sahip olan maddelerdir.
Kimyasal maddelerin tedarik, taşıma, depolama, kullanım ve bertaraf aşamalarının her birinde çalışan sağlığını ve tesis bütünlüğünü koruyacak önlemler belirlenmelidir. Bu amaçla kimyasal kullanımı temel emniyet unsurları 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik ile güvence altına alınmıştır.
Kullanım öncesi kimyasallar tanınmalıdır
İş yerlerinde kullanılan kimyasalların ne kadar tehlikeli olduğunu ve bu kimyasallara ne kadar maruz kalındığını tespit edebilmek için hangi kimyasalların kullanıldığı ve bunların etkilerinin ne olabileceği öğrenilmelidir. Bunun için üretici tarafından her kimyasal için özel olarak hazırlanan ve tedarikçi tarafından sunulması zorunlu olan güvenlik bilgi formlarından faydalanılmalıdır. Orijinal ambalajı dışında saklanan, etiketi ve güvenlik bilgi formu bulunmayan kimyasallar kullanmamalıdır. Güvenlik bilgi formlarının (SDS) Türkçe dilinde olduğundan emin olunmalıdır.
Kimyasallar özelinde riskler değerlendirilirken şu sorular sorulmalıdır:
Çalışanlar hangi tür kimyasal maddelere maruz kalmaktadır?
Hammaddeler, işlemler sırasında oluşan veya ortama yayılan kimyasal maddeler ve son ürünler; üretim hattında çalışanlar, bakım-onarım çalışanları, temizlik çalışanları, ziyaretçiler vb. etkilenebilecek herkes dikkate alınarak değerlendirilmelidir.
Bu maddelerin yol açacağı zararlar nelerdir?
Sağlık için zararlı etkileri; kimyasalların etiketlerinden, güvenlik bilgi formlarından, kimyasal/tesis/teçhizat sağlayıcılarından edinilecek diğer bilgi araçlarından, çalışılan sanayi kolunda uzman kişilerden vb. öğrenilebilir. Yangın veya patlama riski olup olmadığına, tesis bütünlüğünün emniyete alınması gerektiğine dikkat edilmelidir.
Kimyasallara nasıl maruz kalınmaktadır?
Kimyasal dökülme ve saçılmaların ne zaman, hangi durumlarda görüldüğüne dikkat edilmelidir. Bu maddelerin hangi koşullarda solunabileceği, yutulabileceği veya deriden emilebileceği belirlenmelidir.
Hangi riskler kontrol edilmelidir?
Kimyasala maruz kalındığında, bunun sağlık için risk oluşturma olasılığı değerlendirilmelidir. Bu, maruz kalmanın süresi, sıklığı, etken maddenin konsantrasyonu gibi etmenlere bağlıdır. Hangi kazaların veya arızaların ciddi sağlık problemlerine yol açabileceğine dikkat edilmelidir. Yangın ve patlama risklerinin kontrol edilmesi önemlidir.
Taşıma ve depolama neden kritik öneme sahiptir?
Kimyasalların taşınması ve depolanması tesis bütünlüğünün korunması, dökülme ve saçılma sonucu oluşacak kazaların önlenmesi bakımından kritik öneme sahiptir. Birbiriyle reaksiyona girme eğilimi olan kimyasallar kesinlikle ayrı taşınmalı ve referans kaynaklarda önerildiği şekilde uygun depolama koşulları sağlanmalıdır.
Özellikle yanıcı ve parlayıcı nitelikte olan kimyasalların depolandığı alanlar patlamaya karşı dayanıklı (exproof), statik elektriğe karlı gerekli topraklama uygulanmış ve yetkisiz kişilerin erişimine imkân vermeyecek alanlarda depolanmalı, bu kimyasallar kıvılcım çıkarmayacak nitelikteki iş ekipmanlarıyla taşınmalıdır.
İş yerlerinde, mevzuat gerekleri dikkate alınarak risk değerlendirmesi sonuçları ve risk önleme ilkeleri temel alınmalı, çalışanların kimyasal maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinden kaynaklanan tehlikelerden korunması için bu maddelerin işlenmesi, depolanması, taşınması ve birbirini etkileyebilecek kimyasal maddelerin birbirleriyle temasının önlenmesini de kapsayan teknik önlemler alınmalı ve kurum faaliyetleri özelinde düzenlemeler yapılmalıdır.
Kaynak: TUSAŞ Mag dergisi 117.sayı / İş Güvenliği Mühendisleri Gül Özkılıç, Merve Aydın ve Tuğçe Munzur