Son iki yıldır hayatımızı değiştiren COVID-19 salgınının dünyayı çaresiz bırakmasının temel bir nedeni vardı: Salgın bilim insanlarının klasik araştırma yöntemlerinin ayak uyduramayacağı bir hızda yayılmış, uzmanlar bir ilaç ya da aşı geliştirmek bir yana, henüz virüsün yapısını anlamaya fırsat bulamadan tüm dünyayı etkisi altına almıştı. Bu durum; kanser, diyabet, obezite gibi hastalıkların giderek yaygınlaştığı, sık sık salgın tehdidiyle karşı karşıya kaldığımız bir dünyada bu hastalıklara yönelik teşhis ve tedavi yöntemleri ile ilaç ve aşıların hızla geliştirilmesi gerektiğini ortaya koydu. Son iki yıldır hayatımızı değiştiren COVID-19 salgınının dünyayı çaresiz bırakmasının temel bir nedeni vardı: Salgın bilim insanlarının klasik araştırma yöntemlerinin ayak uyduramayacağı bir hızda yayılmış, uzmanlar bir ilaç ya da aşı geliştirmek bir yana, henüz virüsün yapısını anlamaya fırsat bulamadan tüm dünyayı etkisi altına almıştı. Bu durum; kanser, diyabet, obezite gibi hastalıkların giderek yaygınlaştığı, sık sık salgın tehdidiyle karşı karşıya kaldığımız bir dünyada bu hastalıklara yönelik teşhis ve tedavi yöntemleri ile ilaç ve aşıların hızla geliştirilmesi gerektiğini ortaya koydu.
Bunu başarmak kapsamlı araştırmalar, bu araştırmalar da çok sayıda biyolojik örnek gerektiriyor. İşte bu noktada biyobankalar devreye giriyor. Biyobankalar, kaliteli biyolojik örneklere daha rahat ulaşılabilmesi, araştırmaların hızlanması, birçok hastalığın daha iyi anlaşılması ve hastalıklara daha çabuk çözüm bulunması potansiyelini taşıyor.
Biyobanka Nedir?
Biyobanka, bir popülasyona ya da belirli bir hastalığa yönelik, sistemli bir şekilde toplanmış, doku, organ, plazma, idrar, tükürük, DNA, RNA, protein, hücre serileri gibi biyolojik örnekleri ve bu verilere dair bilgileri barındıran sisteme verilen addır.
Biyobankalar yeniden örnek toplamaya gerek kalmadan, aynı örnek sayesinde çok sayıda araştırma yapılmasını ve örneklerin ileride yapılabilecek araştırmalar için saklanmasını sağlıyor. Biyobankalar bu sayede başta genetik rahatsızlıklar olmak üzere pek çok hastalığın sebep ve mekanizmalarının aydınlatılmasında, teşhis ve tedavi yöntemleri geliştirilmesinde önemli bir işlev üstleniyor.
Biyobanka Türleri
Hastaneler, üniversiteler, ilaç şirketleri ve sivil toplum örgütleri tarafından kurulan ve işletilen biyobankaların birçok çeşidi bulunuyor. Kimi bir buzdolabı kadar, kimileri ise bir depo büyüklüğünde olabiliyor. Kanser gibi belirli bir hastalığa yönelik biyobankalar kurulabileceği gibi, popülasyon temelli, belirli bir bölgede yaşayan insanlara dair örnek ve verilerin toplandığı biyobankalar da kurulabiliyor. Örneklerle birlikte bu örneklerin alındığı insanlara dair yaş, ırk, cinsiyet gibi bilgiler de bu biyobankalarda saklanıyor.
Biyobankaların Evrimi
Biyobanka nispeten yeni bir kavram olsa da, insanlara dair biyolojik örnekler en az 100 yıldır toplanarak saklanıyor. Elbette o dönemde biyolojik örnek toplama işi her araştırmacı tarafından birbirlerinden bağımsız şekilde yürütülüyor, alınan örneklerin saklanması için en fazla birkaç buzdolabı yeterli olurken, tutulan kayıtlar da laboratuvar defterlerine alınan notlarla sınırlı kalıyordu.
Zamanla genlerin birçok hastalığa etki ettiği ancak hemen hemen hiçbir hastalığın tek bir kusurlu genle açıklanamayacağı fark edildi. Yani birçok hastalıkta birden çok gen devredeydi. Bu da uzmanları olabildiğince çok biyolojik örnek toplamaya yöneltti.
Zaman içerisinde teknolojinin gelişimine paralel olarak biyobankalar da evrim geçirerek gelişmeye başladı. Özellikle bilgisayar teknolojileri, internet, otomasyon ile son dönemde büyük veri ve yapay zekâ gibi teknolojiler biyobankaları zenginleştiren etkenler oldu. Biyolojik verilerin dijital ortamda işlenmesi, verilerin toplanmasını, izlenmesini ve analizini olağanüstü derecede kolaylaştırmış durumda. Farklı biyobankalar arasındaki veri akışının kolaylaşması da verilerin uzmanlar arasında paylaşılmasını ve araştırmacılara sunulan olanakların olağanüstü derecede artmasını sağladı.
STM ThinkTech tarafından hazırlanan "Sağlık Hizmetleri ve Araştırmalarında Yeni Devrim: Biyobankalar" raporunun tamamına buradan ulaşabilirsiniz: Sağlık Hizmetleri ve Araştırmalarında Yeni Devrim: Biyobankalar
Kaynak: STM ThinkTech
