Giriş
Küreselleşme; devletler ve şirketler arasında sosyal ve ekonomik alanlardaki küresel işbirliğinin nicelik ve nitelik olarak artışı sonucu, başta ekonomik alanda olmak üzere, devletler arasındaki bağlantı ve bağımlılığın artışı süreci olarak değerlendirilebilir.1
Küreselleşme etkileri itibariyle; siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, coğrafi, ekolojik ve teknolojik alanları kapsayan, geniş bir anlam ifade etmektedir.2 Birçok konunun birbirine doğrudan veya dolaylı etkisi olduğu kabul edilmekle beraber; bu yazıda küreselleşmenin güvenliğe yönelik etkileri üzerinde durulmaktadır. Küreselleşmenin neden olduğu doğrudan veya dolaylı birçok etki ile güvenliği menfi yönde etkileyen birçok gelişme meydana gelmiştir.
Küreselleşmenin en büyük etkisi ulus devlet yapıları üzerinde gerçekleşmektedir. Küreselleşme ile uluslararası ve ulusüstü yapıların gelişmesi, ulusal egemenliğin aşınmasına yol açmakta, ulusal çıkarları sağlamaya yönelik güç politikalarının uygulanmasını güçleştirmektedir.3
Küreselleşme ortamının doğrudan veya dolaylı olarak yarattığı etkilerle, güvenlik kavramı da değişmekte, şekil değiştirmektedir. Güvenlik kavramı mevcut durum itibariyle, genişlemiş, uluslararası ve devletler üstü bir yapıya bürünmüştür. Artık ulus devletler güvenlik konseptlerini yeni koşullara göre tadil etmek durumundadırlar.
Diğer taraftan teknolojik gelişmelerin önümüzdeki yıllarda artan bir hızla devam edeceği; 21 inci yüzyılda insanlığın ürettiği tüm teknolojik birikimin toplamı kadar bir gelişme sağlanacağı öngörüleri yapılmaktadır. Bu gelişmeler yine çok geniş bir alanda insanlığı etkileyecektir. Otomasyon, yapay zekâ, makinelerin iletişimi ve robot teknolojisindeki gelişmelerin sanayi ve ekonomi başta olmak üzere insan, toplum ve devlet üzerinde ne tür radikal değişimlere neden olacağı üzerinde tartışılan güncel bir konudur. Ancak bu yazının temel dayanağı olarak alınan teknolojik gelişmelerin, harp ve çatışmanın doğasına; dolayısıyla ülkelerin güvenliğine etkileri çarpıcı boyutlarda olabilecektir.
Robot teknolojileri ile yapay zekâ uygulamalarının, harp silah, sistem ve araçları üzerinde neden olacağı gelişmelerin, geçmişte ateşli silahlar, motorlu araçlar, roket ve füzelerin harp yöntem, taktik ve stratejileri üzerinde yapmış olduğu etki kadar, devrimsel yeni dönüşümlere yol açacağı düşünülmektedir.
Bu bağlamda tebliğimin 2. Bölümünde, küreselleşmenin güvenliğe yönelik etkileri incelenirken; 3. Bölümde teknolojik gelişmeler etkisinde tehdit ve risklerdeki değişimler; insansız hava araçları ile dronların temini ve silah olarak kullanımı, robot teknolojisindeki gelişmeler ve yapay zekâ ile siber saldırı alt başlıkları ile analiz edilmektedir. 4. Bölümde ise bu gelişmelerin savaş yöntem ve stratejilerinde neden olabileceği gelişmeler üzerinde durulmaktadır. Sonuç bölümünde ise tahlilin neticesi ve alınması gereken tedbirlere yönelik teklifler yer almaktadır.
1. Küreselleşme ve Güvenlik Kavramında Meydana Gelen Değişimler
Küreselleşme, esas olarak ulus devletlerin güvenlik paradigmalarını değiştirmiş, güvenliklerine yönelik birçok yeni tehdit ve riskin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Küreselleşmenin etkisiyle başta ekonomik yapı ve egemenlik olmak üzere, ulus devletler genel bir olumsuz etki altında bulunmakta ve ortaya çıkan değişimlere uyum sağlamaya çalışmaktadırlar. Dolayısıyla bu durumda, ortaya çıkış dinamikleri ve yarattığı etkiler itibari ile savaş ve güvenlik kavramları da değişim göstermektedir.4 Güvenlik kavramı sadece ulus devletler kapsamında değerlendirilemeyecek şekilde, adeta uluslararası ve devletler üstü bir yapıya bürünmüştür. Bu nedenle 21. Yüzyılda ulus devletlerin güvenlik konseptlerini gözden geçirmesi ihtiyacı bulunmaktadır.
Soğuk savaş yıllarının ideolojik mücadele ortamının güvenlik anlayışı, klasik iç ve dış güvenlik tehditleri anlayışıyla sınırlıydı. Küreselleşmenin hızlanması ile kapital ve insan dolaşımının serbestleşmesi, ulaştırma imkânlarının gelişmesi, uluslararası ticaretin büyümesi ve internetin çok kısa sürede küresel düzeyde yaygınlaşarak sanal bir dünya oluşturması ile güvenlik ortamı çok yönlü ve çok boyutlu bir alan haline geldi. Günümüzde artık çatışmalar sınırları aşarak hızla çevresine yayılabilmekte, ölümden kaçan mülteci kitleleri başka ülkeler için yeni güvenlik sorunları yaratmaktadır.
Günümüzdeki güvenlik ortamını tanımlayan faktörleri; küreselleşmeye bağlı sınır aşan aktörler, çok kutuplu bir dünya düzeni, ulusal çıkarların tekrar ön plana çıkması, güvenlik kavramının çok geniş bir spektruma yayılması, çatışmaların nedenleriyle birlikte genişlemesi olarak sayabiliriz.5
Güvenlik olgusu, artık devletlerin ne bir iç meselesi olarak, ne de birbirleri arasındaki ilişkiler düzlemi kapsamında değerlendirilemeyecek bir boyut kazanmıştır. Uluslararasındaki güvenlik problemleri klasik soğuk savaş anlayışının çok ötesinde, düzensiz ve asimetrik bir boyut kazanmış, ulus devlet mekanizmalarına yönelik tehditler boyut değiştirerek artmış, iç güvenlik ihtiyaçları için devletlerin reorganizasyon çalışmaları yanında, uluslararası işbirliği de gerekli hale gelmiştir.
Artık kontrol edilemeyen mülteci dalgaları da başlı başına bir güvenlik sorunu haline gelmiştir. Güncel bir örnek olarak, Suriye’deki savaş, sınırlarının dışına taşan bölgesel bir krize dönüşmüş ve bu kriz İkinci Dünya Harbi’nden beri görülmemiş büyüklükte bir küresel mülteci dalgası yaratmıştır. Bu durum Türkiye’yi ciddi şekilde etkilerken; Avrupa’yı yaklaşık 60 yıldır adım adım yürütülen AB projesini çökertme tehdidi ile baş başa bırakmıştır.
Paradoksal olarak, çatışmalar sınır tanımadıkça ve bu çatışmaların yayılmasında sınırların etkisi azaldıkça, sınırlar aynı zamanda tekrar önem kazanmaktadır. Berlin Duvarı’nın yıkılmasından beri küresel düzeyde 40’ın üzerinde ülke, 60’dan fazla komşusuna karşı duvar inşa etmiştir. Bunlardan 15’i
sadece 2015 yılında inşa edilmiştir. Avrupa’da Şengen bölgesi tehdit altındadır. Ukrayna Kırım örneğinde olduğu gibi sınırlar artık zorla değiştirilmeye başlanmış ve bu durum güvenlik ortamını daha da tehlikeli hale getirmiştir.6
Kaynak: TASAM / Dr. Ataalp Pınarer