İnsanlığın uzaydaki varlığına baktığımız zaman aslında çok da eski yıllara gitmemiz gerekmiyor. Buna rağmen 1957 yılında Sputnik-1’in yörüngeye fırlatılmasından bu yana dünya yörüngesinde dolaşan insan yapımı uyduların sayısı dramatik şekilde artmaktadır. Uydu sayısı 2000’li yılların başında henüz bine dahi ulaşmamışken, 2017 yılı itibarıyla 1700’ün üstünde aktif uydunun görev aldığı bilinmektedir .
Yörüngede bulunan bu uydular; iletişim, navigasyon, bilimsel çalışmalar, keşif ve istihbarat gibi birçok alanda hizmet vermektedir. Bu misyonla uzaya gönderilen uydular; ekonomik ve sosyal yaşamlarımıza sunduğu faydalarla bizim için vazgeçilmez araçlar haline gelmiştir. Büyük veri, robotik, 3B imalat ve yapay zeka alanlarındaki gelişmelerle yakın gelecekte uyduların çok daha yetenekli hale geleceğini kuvvetle muhtemel bekleyebiliriz.
Peki, uydular dünyamızdan ne kadar uzaktadır?
Hangi uydular yakın, hangileri ise nispeten daha uzaktadır?
Türkiye’nin uyduları hangi irtifada / yörüngededir?
Bu sorulara yanıt vermek için en başta not edilmesi gereken husus Dünya’nın yörüngelerdir. Bu yörüngeler dünyaya olan mesafelerine göre beş madde altında sıralanabilir:
● LEO: Low Earth Orbit (Alçak Yörünge)
● MEO: Medium Earth Orbit (Orta Yörünge)
● GEO: Geosynchronos Earth Orbit (GEO Yörünge)
● HEO: High Earth Orbit (Yüksek Yörünge)
● Derin Uzay
Yeryüzünden bilgi alınması için isminden de anlaşıldığı üzere en alçak irtifada bulunan “LEO” yörünge kullanılmaktadır. Dünyaya birkaç yüz km yükseklikteki bu yörüngedeki uyduların faydalı yükleri yeryüzünden bilgi toplamaya oldukça elverişlidir. MEO ve HEO ise aşamalı olarak LEO’dan daha yüksek yörüngeleri tarif etmektedir.
Yaklaşık olarak 35.786 km irtifada bulunan GEO yörünge (İng: Geostationary Orbit veya Geosynchronos Earth Orbit) ise, periyodu itibarıyla dünyanın dönüşüyle senkron olduğu için bu yörüngedeki uydulara hep aynı bölge üzerinde kalma avantajını sağlamaktadır. Tahmin edileceği üzere iletişim ve meteoroloji uyduları çoğunlukla bu yörüngededir. 8 Ocak 2021 yılında fırlatılan TÜRKSAT-5A uydumuz da bu yörüngede görev yapacaktır. Daha önceki yıllarda gözetleme amaçlı fırlatılan GÖKTÜRK-1A ve GÖKTÜRK-2 gibi uydularımız ise LEO yörüngede görevini sürdürmektedir.
Türkiye’ye benzer şekilde onlarca ülkenin bu yörüngelere sürekli yeni uydular fırlatması ülkemiz üzerinden geçen uyduların tespitinin ve bu durumun farkındalığının sağlanmasının önemi gün geçtikçe artmaktadır. Gerçek veya gerçeğe yakın zamanlı bilgilerin kullanılarak, Uzaydaki bu trafiğin farkında olunmasını yakın uzay durumsal farkındalık olarak tanımlayabiliriz. Buna ek olarak daha önce fırlatılan uyduların görevini tamamladıktan sonra “uzay çöpü”ne dönmesi çözülmesi gereken bir probleme yol açmaktadır. Yakın uzay durumsal farkındalığı gerçekleştikten sonra bu uzay çöplerinin de tespiti de gerçekleştirilebilecektir.
Yakın uzay durumsal farkındalığı alanında ülkelerin kendilerine ait milli bir sisteminin olması ve bu sistemler aracılığıyla uzay durum resmini oluşturabilmesinin önemi oldukça kritiktir. Farkındalığın elde edilmesi için gerekli olan öncelikli araçlar ise yüksek teknolojideki radar, teleskop vb. sensörler, bu sensörlerden gelen veri akışının sağlanması ve bu verilerin anlamlandırılıp füzyonla birleştirilmesi olarak sıralanabilir.
Ülkemizde de yakın uzay durumsal farkındalık konusunun milli bir çözümle sağlanabilmesi için ASELSAN’da yakın zamanda “YAKUD” projesi başlatılmıştır. YAKUD Projesi ile birlikte ASELSAN’ın Hava Savunma Komuta Kontrol tasarımı, radar, haberleşme, simülasyon, mekanik tasarım, algoritma tasarımı gibi yeteneklerinin uzay alanında da uygulanması hedeflenmektedir.
YAKUD ve yakın uzay durumsal farkındalığa odaklanılacak olup, LEO yörüngedeki uyduların & uzay çöplerinin tespiti sağlanacak ve değerlendirilecek bu verilerle milli uzay görevlerinin planlanmasına girdi sağlanması amaçlanacaktır. Proje kapsamında çeşitli veri kaynaklarından, gözlemevlerinden, teleskoplardan ve diğer çeşitli sensörlerden alınacak veriler birleştirilecek ve uzay hava resmi oluşturulacaktır.
Türkiye Uzay Ajansının liderliğindeki Milli Uzay Programına ASELSAN uzman olduğu tüm alanlardaki bilgi ve deneyimini sunarak şüphesiz ki azami katkıda bulunacaktır. YAKUD Projesiyle de yakın yörüngelerdeki hareketlilik konusunda sağlanacak durumsal farkındalık sayesinde Uzay projelerindeki planlamamız daha sağlıklı olacak, Türkiye’nin uzaydaki varlığı daha güvende olacaktır.