Makale: "Beş Göz: Anglosakson Dünyanın İstihbarat İş Birliği Mekanizması"

II. Dünya Savaşı sonrasında ABD ve Birleşik Krallık tarafından temeli atılan Beş Göz ittifakı, Birleşik Krallık, ABD, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda arasındaki teknik istihbarat iş birliği mekanizmasıdır. ABD ve Birleşik Krallık 1943 yılında imzalanan, ABD-Birleşik Krallık İletişim Anlaşması (British-US Communication Agreement-BRUSA)[1] sonrasında teknik istihbarat alanında yaptıkları iş birliğinin faydasını görmenin tecrübesiyle savaş sonrasındaki bulanık ortamda mevcut iş birliğini devam ettirmek istemiştir.[2] İki ülke bu kapsamda, Sovyetler Birliği’nin savaş sonrasındaki yayılma faaliyetlerine set çekebilmek için iş birliği yapmaya devam etmiştir. Bu istikamette 05 Mart 1946’da, UKUSA Anlaşması (United Kingdom-United States of America Agreement) ile iki ülke arasında elektronik istihbarat ittifakı kurulmuştur.[3] Anlaşma ile Sovyetler Birliği’nin faaliyetlerini teknik zeminde takip etmek (ELINT; Elektronik İstihbarat /SIGINT; Sinyal İstihbaratı) ve elde edilen verileri paylaşmak için bir istihbarat paylaşım mekanizması hayata geçirilmiştir. Bu mekanizmaya 1948’de Kanada, 1956’da Avustralya ve Yeni Zelanda da dâhil edilmiştir.[4]

Böylece İngilizce konuşan ülkeler arasındaki iş birliği ortaklarının sayısını vurgulayan “Beş Göz“ sözcüğü ortaya çıkmıştır. AUSCANZUKUS kısaltmasını kullanmanın zorluğu üye ülkeleri “Beş Göz“ tanımına yönlendirmiştir.[5] Amerikan ve İngiliz teknik istihbarat yapıları üzerine inşa edilen Beş Göz, ABD’nin NSA (National Security Agency) ve İngiltere’nin GCHQ (Government Communications Headquarters) teknik istihbarat merkezlerini temel almıştır.[6] ABD-Birleşik Krallık, Soğuk Savaşın rekabet ortamında, Avustralya’nın ASD (Australia Signals Directorate), Kanada’nın CSEC (Communications Security Establishment of Canada), Yeni Zelanda’nın GCSB (Government Communications Security Bureau) teknik istihbarat merkezlerini de tamamlayıcı rol ile sisteme dâhil ederek, dünya genelinde gözetleme-teknik takip mekanizması inşa etmiştir.[7]
Anglosakson küresel aktörlerin komünizme karşı mücadelede, aralarındaki diğer güvenlik ortaklıklarını destekler bir mantıkla hayata geçirdiği bu istihbarat iş birliği mekanizmasını “ABD-Birleşik Krallık Teknik İstihbarat ittifakı“ olarak tanımlamak da mümkündür. Bu bağlamda Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanada’nın İngiliz Milletler Topluluğu (British Commonwealth) ülkesi olduğu için söz konusu ittifakı, belirleyici iki aktör üzerinden tanımlamak yanlış olmaz.[8] Zira, bu üç ülkenin sinyal istihbaratı teşkilatları II. Dünya Savaşı sonrasında, ABD ve Birleşik Krallık şemsiyesi, yönlendirmesi ve kontrolü altında hayata geçirilmiştir.[9]

İttifak ülkeleri “Beş Göz Anlaşması“na yönelik olarak genelde ketum bir tutum takınmış ve üye ülkelerin bürokratları ve siyasileri dahi mevcut anlaşmadan, zorunlu hâller dışında, haberdar edilmemiştir. Örneğin Avustralya’da Başbakan Gough Whitlam söz konusu anlaşmayı 1973 yılında öğrenmiş; Avustralya kamuoyundan da 2005 yılına kadar saklanmıştır. İngiltere ve ABD yönetimleri anlaşma metnini Haziran 2010’da yayınlayarak resmiyetini kabullenmiştir. Antlaşma metnine göre taraflar; trafik izleme, iletişim belge ve sistemlerinin temini, trafik analizi, kripto analizi, şifre çözme ve çeviri, bilgi edinme, iletişim organizasyon-uygulama-prosedürleri ve teçhizatına yönelik bilgi edinimi konularında iş birliği yapmayı kabul etmiştir.[10]

Anglosakson istihbaratın iş bölümü

Sorumluluk sahaları açıkça beyan edilmese de üye ülkelerin dünyanın belirli bölgelerine yönelik teknik istihbarat üretilmesinden sorumlu olduğu bilinmektedir. Örneğin Birleşik Krallık, Avrupa ve Rusya Federasyonu (RF)’nun batısını takip etmekten sorumlu iken ABD, Orta Doğu, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC), RF, Afrika ve Karayipler’i gözetlemektedir. Avustralya, Güney ve Doğu Asya’dan, Yeni Zelanda ise Güney Pasifik ve Güneydoğu Asya’yı takip etmekten sorumludur.[11] Kanada ise RF ve ÇHC’nin bazı bölümleri ile Latin Amerika’nın bazı bölgelerini takip etmekle yükümlüdür.[12] Kanada’nın soğuk savaşın ilk döneminde ittifaka katkısı Sovyetler Birliği’nin Arktikler’deki araştırma merkezlerinin takibi, askerî faaliyetleri ve iletişim trafiğinin izlenmesi çerçevesinde olmuştur. Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrasında ülke coğrafyasının ve teknik kapasitesinin sınırlamaları dikkate alınarak, sorumluluk sahası yukarıda belirtilen alana kaydırılmıştır.[13]

Üye ülkeler arasındaki bu coğrafi paylaşım, sorumluluk sahalarındaki; önemli görülen deniz yollarındaki deniz trafiğinin takibi, balistik füze testleri, uydu konuşlandırmaları, hedef bölgelerdeki muhtemel hasımların hava faaliyetleri ve deniz sorumluluk bölgeleri içindeki askerî faaliyetler gibi konularda sıklet merkezi oluşturulması ihtiyacını akla getirmelidir.[14] Zira üye ülkeler arasındaki iş birliği ve görev bölümü, tek bir ülkenin teknik istihbarat toplama kapasitesinin, dünyanın bütün sahalarını kapsayamayacağı gerçeğinden doğmuştur. Dünyadaki konjonktürel teknolojik-siyasi-stratejik gelişmelere paralel olarak iş birliği alanları zamanla değişmiş ve gelişmiştir.[15]

Makalenin tamamına buradan ulaşabilirsiniz: Beş Göz: Anglosakson Dünyanın İstihbarat İş Birliği Mekanizması

Kaynak: TASAM / Dr. Cengiz Topel Mermer

Yorum yapın